نکوهش خواب زیاد
روایت است که زیاد خوابیدن خوب نیست و به انحاء مختلف از زیاد خوابیدن نهی شده است زیاد خوابیدن هم برای آخرت و هم برای دنیا ضرر دارد. درباره آخرت آمده است:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِیَّاکُمْ وَ کَثْرَةَ النَّوْمِ فَإِنَّ کَثْرَةَ النَّوْمِ یَدَعُ صَاحِبَهُ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ[2] ازخوابیدن زیاد بپرهیزید زیرا که صاحبش را در قیامت فقیر می‌کند.
مانند همین توصیه از مادر حضرت سلیمان نقل شده است:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَتْ أُمُّ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ لِسُلَیْمَانَ ع یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ فَإِنَّ کَثْرَةَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ تَدَعُ الرَّجُلَ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ.[3] یعنی مادر حضرت سلیمان به او گفت پسرم از زیاد خوابیدن بپرهیز چرا که مرد را در روز قیامت فقیر رها می‌کند.
بعضی از روایات علت آن را ذکر می کند. در روایتی آمده است سبب خسارت و بی دینی و به جهنم رفتن است و سبب معصیت است. روایتی داریم می‌فرماید:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوَّلُ مَا عُصِیَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بِسِتِّ خِصَالٍ حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ.[4] نخستین چیزهایى که با آنها به خدا نافرمانى شد شش چیز است: دوست داشتن دنیا و دوست داشتن ریاست و دوست داشتن غذا و دوست داشتن زنها و دوست داشتن خواب و دوست داشتن راحتى.
هرکدام از موارد ششگانه انسان را وادار به گناه می کند تا به آن محبوب برسد. و دوست داشتن خواب انسان را از نماز منع می‌کند. زیاد خوابیدن برای دنیا هم ضرر دارد. روایتی از امام صادق ع آمده است:
عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ کَثْرَةَ النَّوْمِ وَ کَثْرَةَ الْفَرَاغِ وَ قَالَ أَیْضاً کَثْرَةُ النَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا"[5] مکارم الاخلاق: از امام صادق (ع) راستى خدا دشمن دارد پرخوابى و کم کارى، و فرمود: پرخوابیدن بر باد ده دین و دنیاست. خداوند از زیاد خوابیدن و بطالت وقت بدش می آید.
در روایت دیگری بازهم می‌فرماید زیاد خوابیدن هم دین و هم دنیای انسان را خراب می کند. دنیا عبارتست از نعمت سلامتی امنیت و اموال، بنابراین خواب زیاد همه انیها را از بین می‌برد:
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَال‌کَثْرَةُ الْأَکْلِ وَ النَّوْمِ یُفْسِدَانِ النَّفْسَ وَ یَجْلِبَانِ الْمَضَرَّة[6] یعنی خوردن و خواب زیاد بدن را فاسد می کند و ضرر را جذب می‌کند.
روایتی می‌فرماید بعض چیزها کمش زیاد است:
أَرْبَعَةٌ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ النَّارُ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ وَ النَّوْمُ الْقَلِیلُ مِنْهُ کَثِیرٌ وَ الْمَرَضُ الْقَلِیلُ مِنْهُ کَثِیرٌ وَ الْعَدَاوَةُ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ."[7] امام فرمود: چهار چیز است که کم آن زیاد است: آتش که کم آن زیاد است و خواب که کم آن زیاد است و بیمارى که کم آن زیاد است، و دشمنى که کم آن زیاد است.
می‌فرماید همه اعضا با خواب راحت می شوند و شکر گذارند غیر از چشم که شاکر نیست و هرچه بیشتر بخوابد ناراحتی آن بیشتر است بنابراین شکرگذار خواب نیست روایت می‌فرماید:
عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: لَا یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَى وَجْهِهِ وَ مَنْ رَأَیْتُمُوهُ نَائِماً عَلَى وَجْهِهِ فَأَنْبِهُوهُ إِلَى أَنْ قَالَ لَیْسَ فِی الْبَدَنِ أَقَلُ شُکْراً مِنَ الْعَیْنِ فَلَا تُعْطُوهَا سُؤْلَهَا فَتَشْغَلَکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (إِذَا نَامَ أَحَدُکُمْ) فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَى تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی أَ یَنْتَبِهُ مِنْ رَقْدَتِهِ أَمْ لَا[8]. مرد برو نخوابد و هر کس را دیدید برو خوابیده بیدارش کنید و بآن حالش نگذارید تا اینکه فرمود در بدن عضوى نیست که کمتر از چشم شکر خدا کند چشم خود را نگهدارید و بهر جا خواهد باز نکنید تا شما را از یاد خداى عز و جل باز ندارد چون یکى از شما خواست که بخوابد دست راست خود را بزیر گونه راست خود بنهد زیرا نمیداند از خواب خود بیدار مى‌شود یا نه.
در "لیس فی الجسد اقل شکرا من العین" دو احتمال وجود دارد هرچه خواب بیشتر باشد چشم بیشتر اذیت می‌شود و احتمال دوم این است که چشم کمترین نقش را در عبادت دارد غیر از بی خوابی کشیدن در عبادت که همکاری می‌کند در بیدار ماندن برای عبادت.
